سال کنکور نیازمند داشتن یک روتین و ایجاد عادت‌های ثابت است که برای حفظ آن‌ها به اراده و تلاش نیاز است. در علم پزشکی، زمانی که انسان احساس می‌کند برای ادامه دادن نیرو و توان ندارد، خستگی معنا می‌شود و نیاز به استراحت دارد. این خستگی به دو شاخه‌ی جسمی و ذهنی تقسیم می‌شود. این امر از آن جهت مهم است که انرژی از دست رفته را جبران می‌کند و به فرد امکان می‌دهد که بهتر از قبل ادامه دهد.
خستگی جسمی در سال کنکور و دوران تحصیلی ناشی از نشستن زیاد، عدم تحرک، یا جابه‌جایی وسایل سنگین مانند چندین کتاب یا کوله‌پشتی اتفاق می‌افتد. به طور خلاصه، این خستگی در اثر فعالیت و کار جسمی ایجاد می‌شود و نسبت به خستگی ذهنی بسیار راحت‌تر می‌توان آن را جبران و از خود دور کرد.
خستگی ذهنی عموماً ناشی از استرس و اضطراب‌هایی است که برای طولانی‌مدت ذهن فرد را درگیر می‌کند. باید در نظر داشت که مطالعه کردن یک فعالیت ذهنی است و برای طولانی‌مدت مغز انسان را درگیر می‌کند. این خستگی بین دانش‌آموزان با اراده که ساعت مطالعه بالای خود را حفظ می‌کنند، شایع است.
استراحت کردن فعالیتی است که نمی‌توان به طور صد درصد آن را ارادی دانست و حتی نمی‌توان گفت که کاملاً غیر ارادی است. فرد تصمیم می‌گیرد که میزان و نوع استراحتش چگونه باشد، اما زمانی که بدن طلب استراحت می‌کند، نمی‌توان بیش از حد جلوی آن را گرفت.
خواب:
خواب برای هر دو نوع خستگی ضروری و واجب است. زمانی که انسان خواب است، قوای جسمانی باز می‌گردد و با این که مغز همچنان فعال است، اما افکارش دسته‌بندی و مرتب می‌شود. افراد می‌توانند با قهوه یا موارد دیگر مغز خود را بیدار نگه دارند، اما این یک درمان موقتی است و حتی تمرکز را در حین فعالیت کاهش می‌دهد. هیچ متخصصی تا به امروز اذعان نداشته است که می‌توان برای خواب جایگزینی پیدا کرد یا حتی جلوی آن را گرفت. بر اساس هرم نیازهای انسان که به هرم مازلو معروف است، خواب از نیازهای فیزیولوژیک و پایه‌ی آن است و اگر برطرف نشود، انسان نمی‌تواند به دنبال امنیت، عزت نفس و خودشکوفایی باشد. بهترین نوع استراحت برای دانش‌آموزان کنکوری و دبیرستانی، خواب مناسب شب است. زمان این خواب با توجه به تفاوت‌های فردی می‌تواند بین شش تا هشت ساعت متغیر باشد. بهتر است توجه داشت که خواب شب بسیار مفیدتر از خواب ظهر است.
کار با تلفن همراه:
مطالعه کردن فعالیتی است که چشم و ذهن را درگیر می‌کند. اگر بخواهیم منطقی فکر کنیم، استفاده از تلفن همراه در کنار لذتی که دارد، چشم و ذهن را درگیر و خسته می‌کند و در اصل بعد از مطالعه کردن استراحت به حساب نمی‌آید زیرا همان خستگی را ادامه می‌دهد. اگر بعد از آن دوباره به سراغ مطالعه رفت، راندمان را پایین می‌آورد و مغز را در ساعت مشخصی زودتر خسته می‌کند. محتوای شبکه‌های مجازی می‌تواند روی افکار انسان اثر بگذارد و باید در انتخاب آن‌ها دقت کرد.
تغذیه مناسب:
می‌توان با خوردن یک غذای سبک و سالم مانند سبزیجات، میوه‌های تازه، مغزها و… انرژی از دست رفته هنگام درس خواندن را جبران کرد. اما باید توجه داشت که خوردن برخی غذاها فرد را خسته‌تر می‌کند، مانند فست فودها که چربی بسیار بالایی دارند. بهتر است در استفاده از قندهای مصنوعی نیز بیشتر احتیاط کرد، زیرا در افزایش استرس تأثیرگذار هستند. می‌توان بعد از یک ساعت و نیم مطالعه با انتخاب یک تغذیه مناسب، احساس خستگی و کسالت را دور کرد.
تحرک جسمی:
بعد از زمان مطالعه، کشش عضلانی و قدم زدن می‌تواند خستگی بدنی را بسیار کاهش دهد و در عملکرد زمان مطالعه بعدی نیز تأثیر بگذارد. درست نشستن نیز در کاهش این خستگی بسیار مؤثر است. در طول این یک سال، مشورت با متخصصان طب فیزیکی می‌تواند از آسیب‌های شدید آتی جلوگیری کند.
برنامه‌ریزی:
همان طور که در ابتدا ذکر شد، اضطراب می‌تواند ذهن را خسته کند و درگیری طولانی‌مدت ایجاد کند. علاوه بر آن، اگر کنترل نشود، باعث ترشح هورمون‌هایی می‌شود که در طی زمان فرد را دچار بدن درد می‌کند و با خستگی جسمانی ناشی از فعالیت اشتباه گرفته می‌شود. انجام دادن کارهای روزمره و برنامه‌ریزی برای آن‌ها می‌تواند در کاهش این اضطراب بسیار کمک کند و خستگی را کاهش دهد. از طرفی، برنامه‌ریزی درست درسی، استراحت را نیز شامل می‌شود که اصولی است و اگر به طور صحیح اجرا شود، برای برنامه و فرد مفید است.
تولد انسان همراه با نیازهایی است که هر لحظه به دنبال رفع آن‌هاست و استراحت نیز در زیر مجموعه این نیازها نقشی پررنگ و حیاتی دارد. استراحت عبارت است از اقدامی که موجب تجدید قوای از دست رفته می‌شود. با توجه به این تعریف، می‌توان برداشت کرد که در پیامد این اتفاق، نیروی جدیدی در بدن ایجاد می‌شود که در ادامه مسیر به انسان کمک می‌کند. اما باید در نظر داشت که افراط در هر امری علاوه بر اینکه سودی ندارد، برای فرد مضر است. پیدا کردن تعادل در استراحت کردن می‌تواند طی کردن مسیر را بسیار آسان‌تر و لذت‌بخش‌تر سازد. سال کنکور، یک زمان محدود دارد و هر ثانیه آن ارزش خاصی دارد و نمی‌توان بدون برنامه‌ریزی و فکر شده پیش رفت. استراحت بیش از اندازه علاوه بر اینکه زمان دانش‌آموز را می‌گیرد، حس ناامیدی و عذاب وجدان را نیز در پی دارد.
منابع:
دلایل خستگی در کنکور – فاطمه جهانیخش – 1402
انگیزش و هیجان – دکتر محمد کریم خداپناهی – 1389
