در متون روانشناسی، گذر از هر مرحله از زندگی دارای ویژگی‌های خاصی است. برای مثال، زمانی که انسان از نوجوانی به جوانی می‌رسد، دچار تحولی در زندگی فردی، تحصیلی و اجتماعی خود می‌شود. می‌تواند استقلال بیشتری پیدا کند، مسئولیت مالی خود را تنظیم کند، یک رابطه‌ی صمیمانه را مدیریت کند و حتی در شغلی که از هویت خود می‌داند، مشغول به کار شود.
در نوشته‌های پیشین، این دوره را در سن ۱۸ تا ۱۹ سالگی تخمین زده‌اند، اما وجود ویژگی‌ها برای تعیین آن بسیار مهم‌تر است. در ایران و بعضی از کشورهای دیگر، این دوران با کنکور سراسری مصادف می‌شود. سبک زندگی کنکوری می‌تواند در شکل‌گیری زندگی جوانی بسیار اثرگذار باشد. کنکور مسیری دارد که نوجوانان را وادار می‌کند از منطقه‌ی امن خود بیرون آمده و سبک زندگی بزرگسالی را متصور شوند و برای رسیدن به آن تلاش کنند. دانش‌آموزان در طی یک سال، تصمیمات مهمی را یا به تنهایی و یا به کمک افراد دانا و آگاه به این مسیر می‌گیرند و با این پیش‌زمینه پیش می‌روند که در جایگاهی هستند که برای آینده‌ی خود مواردی را مشخص و یا تغییر دهند. بسیاری از اتفاقاتی که در بزرگسالی، به خصوص اول آن که جوانی است، رخ می‌دهد، ناشی از تجربیات زمان کنکوری بودن است.
تفاوت‌های فردی بین انسان‌ها باعث می‌شود که هر کدام ساعت انرژی بالای منحصر به فرد خودشان را داشته باشند. اما با توجه به برگزاری کنکور در زمان مشخص و همچنین صبح زود، دانش‌آموزان در طول یک سال عادت می‌کنند که زود بیدار شوند. این عادت در زندگی پس از کنکور، به علت دانشگاه و اشتغال، نیز حفظ می‌شود و می‌تواند یک تمرین بسیار خوب برای آن‌ها باشد.
هر دانش‌آموز کنکوری هر هفته یا هر دو هفته یکبار، از مشاور تحصیلی خود برنامه‌ی درسی می‌گیرد و تلاش می‌کند که به بودجه‌بندی تعیین شده برسد. تلاش برای رسیدن به آن زمان‌بندی موجب می‌شود که دانش‌آموزان برنامه‌ریزی روزانه یا هفتگی را یاد بگیرند و بدانند که برای رسیدن به هدفی بلند مدت، نیاز به تلاش و برنامه‌ریزی کوتاه مدت و دقیق است که می‌توان با کمک گرفتن از افراد متخصص آن را یاد گرفت. یکی از موارد موثر، نوشتن اهداف و راه‌های رسیدن به آن‌ها است. در این مورد، باید بسیار دقت کرد که اهداف و زمان‌بندی‌ها واقع‌بینانه تعیین شوند، زیرا در صورت غیراصولی بودن، ناامیدی و آسیب به روند رسیدن به آن‌ها پیش خواهد آمد.
در ادامه‌ی برنامه‌ریزی تحصیلی، مسئولیت‌پذیری نسبت به اطلاع و همراهی با مشاور نیز وجود دارد. این ویژگی به افراد کمک می‌کند تا در جایگاه اجتماعی و شغلی نسبت به همکاران خود احساس مسئولیت کنند و در راستای پیشرفت خود و سازمان مربوط به خود، فعال باشند.
هر انسان ظرفی دارد که تاب و توانش در آن است. این ظرف می‌تواند به مرور پر یا خالی شود و حتی با ضربه‌ای کوچک، سرریز شود. در مهارت‌های زندگی به افراد آموزش داده می‌شود که این ظرف را به مرور خالی کنند و یا حتی موجب بزرگ شدن آن شوند. یکی از عواملی که این اتفاق را رقم می‌زند، رنج است. سال کنکور پر از اتفاقات جدید و سختی‌هایی است که دانش‌آموزان تا قبل از آن تجربه نکرده‌اند. اما در طول این سال، تاب و توان خود را با انتخاب شخصی افزایش می‌دهند که یکی از بهترین ویژگی‌هایی است که در مشکلات بزرگسالی به آن‌ها کمک می‌کند. این رنج‌ها تلاش فرد را ارزشمندتر می‌کنند و هدفشان را پررنگ‌تر می‌سازند. یک درس دیگر در این سال نهفته است و آن این است که بدون تلاش و رنج کشیدن نمی‌توان به هدفی بزرگ دست یافت. به قول سعدی شاعر گرانقدر که می‌گوید: “نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود”.
تغذیه‌ی نامناسب می‌تواند در عملکرد بدنی انسان اختلال ایجاد کند و موجب بیماری‌های جسمی و حتی افزایش پیامدهای ذهنی شود. همه‌ی افراد برای ادامه‌ی درست زندگی نیاز به هیجان استرس دارند تا برای آن‌ها حکم زنگ خطر و یا محرک شروع یا ادامه‌ی مسیر باشد. اما باید در نظر داشت که خارج شدن از تعادل کنترل استرس می‌تواند آسیب‌های بسیار زیادی را به همراه داشته باشد. این هیجان در سال کنکور نیاز به مدیریت و در تعادل ماندن دارد که یکی از مواردی که به آن کمک می‌کند، تغذیه‌ی مناسب است. داشتن خورد و خوراک مناسب در این سال باعث می‌شود که یک عادت غذایی در افراد شکل بگیرد که به کاهش بیماری‌ها در بزرگسالی آن‌ها کمک می‌کند.
یکی از مهم‌ترین تاثیرات سال کنکور بر زندگی جوانی، نتیجه‌ی آن است. بر اساس رتبه‌ی اعلام شده، دانش‌آموزان هویت شغلی خود را انتخاب و جهت می‌دهند و در راستای آن به دانشگاه می‌روند و در ادامه به دنبال شغل مربوطه می‌روند. افراد در سال‌های قبل از کنکور رشته‌ی تحصیلی خود را مشخص می‌کنند و در سه سال دبیرستان اطلاعاتی جزئی‌تر در مورد آن به دست می‌آورند که برای کمک به انتخاب رشته و هدف‌گذاری در انتهای کنکور تاثیرگذار است.
نگاه مطلق به کنکور، بیانگر آن است که ویژگی‌های کنکور را یا خیلی خوب ارزیابی کنیم و یا خیلی بد، و نتوانیم به طور جامع آن‌ها را مورد پرسش قرار دهیم و به حقیقت دست پیدا کنیم. این دید، طی کردن مسیر را برای بسیاری از افراد سخت می‌کند و متاسفانه بسیاری از دانش‌آموزان به این نوع نگاه دچار شده‌اند. دیدی که من از آن صحبت می‌کنم، می‌گوید که درست است سال کنکور بسیار سخت و نیازمند اراده و تلاش زیاد است؛ اما در آن می‌تواند درس‌های بسیار مفیدی برای بزرگسالی باشد. اگر مهارت‌های زندگی را در سال کنکور به کار بگیریم، می‌توانیم راحت‌تر از آن عبور کنیم و تمرکز بهتری بر دروس و مهارت‌های کنکوری داشته باشیم.
منابع:
سبک زندگی کنکوری ها، لایف استایل رتبه برترها چگونه است؟ – امیرحسین میری – خرداد 1403
زمینه روانشناسی هیلگارد – ریتا ال. اتکینسون و همکاران – ویراستاری دکتر محمد نقی براهنی – 1384
روانشناسی رشد – لورابرک – ترجمه یحیی سید محمدی – 2007
